कोणतीही उपचारपद्धती असली अरी त्यामध्ये रोगाचे निदान करून नंतर उपचार करणे सगळ्यात महत्वाचे आहे.

आयुर्वेदाने केवळ रोगाचाच विचार करून एकांगी उपचार न ठरवता ज्या शरीरात रोग आहे त्या शरीराचा विचार करून रोगी परिक्षणास महत्व दिलेल आहे. म्हणूनच रोगाची चिकित्सा करण्यापेक्षा रोग्याची चिकित्सा हे आयुर्वेदाचे धोरण आहे. थोडक्यात Treating the Patient and not the disease हे आयुर्वेदाचे स्वरूप आहे.

रुग्ण परिक्षणाचे अनेक प्रकार आयुर्वेदाच्या मूळ ग्रंथांमध्ये आहेत. ते सारणी स्वरूपात पुढीलप्रमाणे सांगता येतील.

अशा पद्धतीने वेगवेगळ्या प्रकारे रूग्णपरीक्षा करून वैद्य रुग्णाची चिकित्सा करीत असतो.